Toren Bouwen

De opdracht aan de groep internationale workshopdeelnemers was simpel: „Bouw een toren. Jullie hebben 4 minuten de tijd”. Iedereen had – coronaproof – hetzelfde pakket met Lego Serious Play-steentjes thuisgestuurd gekregen. De omstandigheden waren dus voor iedereen gelijk. De torens die na 4 minuten in de camera werden gehouden, waren echter totaal verschillend. Van hoog en rank tot laag en stabiel, met en zonder ingebouwde Lego-figuurtjes, met en zonder vaantje erbovenop – geen enkele toren was hetzelfde.

Het is elke keer fascinerend om te zien dat iedereen aan woorden een andere betekenis geeft. Nu ben je misschien geneigd om te denken dat dit vooral bij abstracte woorden als ‘succes’ of ‘eerlijkheid’ het geval is. Maar nee, het werkt ook bij heel concrete woorden als ‘toren’. Voor de een is het volslagen logisch dat een toren een stevig fundament heeft en stabiel is. De ander heeft juist lak aan het stevige fundament en wil een toren bouwen die overal bovenuit steekt. Zoveel mensen, zoveel torens – en zoveel betekenissen.

Een blik op al die torens in de camera maakte meteen duidelijk waarom er zo vaak misverstanden tussen mensen ontstaan. Iedereen vult een woord op een andere manier in, geeft er een andere betekenis aan. Het milieu waarin we zijn opgegroeid speelt daarbij een rol, net als de ervaringen die we in de loop van ons leven hebben gemaakt en natuurlijk ook onze cultuur. Al die aspecten klinken door op het moment dat we met iemand praten of iemand een instructie geven. Ze zorgen ervoor dat we de feitelijke (semantische) betekenis van een woord als ‘toren’ – volgens Van Dale ‘een hoog bouwwerk’ – aanvullen met een diepere laag die alleen jijzelf kent. En omdat die laag vaak diep zit, zijn we ons er niet van bewust.

De vele betekenissen van een prik

Het corona-vaccin is een mooi voorbeeld van het grote verschil tussen de feitelijke betekenis van een woord en de inhoudelijke betekenis die we eraan geven. Want wat is de feitelijke betekenis van een vaccin? Volgens Van Dale een ‘preparaat waarmee tegen een ziekte wordt ingeënt’. Maar de inhoudelijke betekenis die we eraan geven, is een heel andere: opa en oma / ouders / familie weer zien, met vrienden een terrasje pikken, naar de bioscoop gaan, eindelijk mijn restaurant / winkel / bedrijf weer openen, vakantie vieren, gezellig met collega’s op kantoor een bakkie doen in de pauze, eindelijk geen Zoom- of Teams-meetings meer, gaan en staan waar je wilt enz. Welke betekenis voor jou de hoofdrol speelt, is afhankelijk van je eigen situatie – en kan dus afwijken van de betekenis die je gesprekspartner in zijn achterhoofd heeft.

Wat zegt ons dit verhaal over torens en vaccins?

Misverstanden zitten vaak in een klein hoekje. Zo’n hoekje kan zijn dat jij en je collega hetzelfde woord gebruiken, maar er een andere inhoudelijke betekenis aan geven – zonder dat jullie dat van elkaar weten en zonder dat jullie je ervan bewust zijn. Op die manier praat je al snel langs elkaar heen, zonder dat je het in eerste instantie in de gaten hebt. Dat zie je dan pas in tweede instantie aan het resultaat – denk maar aan al die verschillende torens. Praten met elkaar helpt – zowel vooraf om dergelijke misverstanden te voorkomen als achteraf om ze op te lossen.

Een ander hoekje kan zijn dat bijvoorbeeld je aanwijzing of instructie niet duidelijk was. ‘Bouw een toren’ is natuurlijk voor allerlei interpretaties vatbaar. Als je dus wilt dat werkzaamheden op een bepaalde manier worden gedaan, zul je die manier in je instructies moeten verpakken. Doe je dat niet, dan laat iedereen er zijn eigen interpretatie op los en ziet het resultaat er misschien heel anders uit dan je had bedoeld! Dat kan overigens ook weer een verfrissend ander perspectief opleveren, maar dat terzijde 😉

Mocht je nu denken: “Als er iets niet duidelijk is, dan trekt iemand toch wel aan de bel?” – zo eenvoudig is het niet altijd. In Nederland en in Duitsland, landen waar heel direct wordt gecommuniceerd, kun je inderdaad verwachten dat iemand aan de bel trekt als er iets niet duidelijk is. Er zijn echter veel culturen, waar mensen zich om allerlei verschillende redenen niet melden. Gezichtsverlies is er een van. Een verschil in opvatting over wie informatie moet aanleveren (haalschuld versus brengschuld) een andere. Iets om terdege rekening mee te houden, boven op het feit dat woorden in een andere cultuur vaak sowieso een andere inhoudelijke betekenis hebben.

Misverstanden voorkomen – wat kun je doen?

• Wees je ervan bewust dat woorden meerdere betekenissen kunnen hebben.
• Houd hier rekening mee als je met andere mensen communiceert, zeker als deze ook een andere culturele achtergrond hebben.
• Probeer ‘neutrale’ woorden te vinden.

Of: ‘Bouw torens en praat erover’!

Ingeborg Lindhoud is intercultureel trainer en coach. Met haar communicatiebureau symphony communication, net over de grens in het Duitse Kleve (Kleef), begeleidt en adviseert ze Duitsers en Nederlanders bij het effectief en succesvol samenwerken.